ABD’nin Kuzey Karolina eyaletinde bulunan Hendersonville şehrindeki bir akvaryumda hamile kalan vatoz şaşırttı. Vatozun bulunduğu havuzda kendisi dışında hiçbir erkek vatoz olmaması gözleri akvaryumdaki köpekbalıklarına çevirdi. Dünya köpekbalığından hamile kaldığı iddia edilen vatoza gözlerini dikti dikmesine de gerçek öyle mi? İşte vatozun hamile kalmasının ardındaki sır perdesi; partenogonez…
KENDİN OL, KENDİNİ DOĞUR!
Mitolojik öykülerde, din kitaplarında baba adayı olmadan hamile kalan kadınlarla ilgili mitler ve ayetleri biliyorsunuzdur. Halk dilinde ‘Bakire doğum’ bilimsel adı partenogonez olarak bilinen bu olay ne yazık ki, insanoğlu için bir mucize olsa da birçok canlı türünde bu tür bir döllenme mümkün. Bazı canlılar, bir erkek eşe ihtiyaç duymadan yumurtalarını dölleyebiliyor ve birebir kendi klonlarını doğurabiliyorlar. Biyoloji derslerinde genellikle bitkiler, kurbağalar ve arılar örnek gösterilerek anlatılan partenogonez, bazı balık türleri, sürüngenler ve kuşlarda da görülmekte. Bir kurbağanın yumurtasına şırınganın ucuyla dokunmanız ya da bir arının yumurtalarının bulunduğu keseye temas bile o yumurtaların sperme ihtiyaç duymadan döllenmesine olanak sağlıyor.
Yaban arıları, kertenkeleler, kabuklular gibi bazı türlerin dişi bireyleri, sadece partenogenez yoluyla üreyebiliyor. Bu şekilde partenogeneze muhtaç olma durumuna zorunlu partenogenez deniyor.
Öte yandan daha fazla sayıda tür, spontane partenogenez adı verilen, sadece spesifik durumlarda tetiklenen “bakire doğumlar” deneyimler. Bu durumları doğada görmek çok zordur; bu nedenle bu tür spontane partenogenez olaylarına sıklıkla hayvanat bahçelerinde tutulan hayvanlarda rastlanıyor.
KİMİLERİ HEMCİNSLERİNİ KİMİLERİ KARŞI CİNSLERİNİ DOĞURUYOR
Partenogenetik bir yavrunun cinsiyeti, türün kendisinde cinsiyet nasıl belirleniyorsa, aynı yöntemle; bazı organizmalarda da kromozomlar tarafından belirleniyor. Örneğin böceklerde, balıklarda ve sürüngenlerde XX dişi ve XY erkek kromozomları var. Fakat partenogenetik bir dişi, sadece elindeki kromozomları kullanarak bir yavru üretebiliyor. Yani daima XX kromozomlu dişi bir döl üretiyor. Ancak dişileri ZW cinsiyet kromozomuna sahip olan yılanlar ve kuşlar gibi bazı türlerin yavruları, ya her zaman ZZ kromozomlu erkekler ya da çok daha nadir görülen WW kromozomlu dişiler oluyor. Bu durumda partegonetik bir dişi türüne bağlı olarak yavrularının cinsiyetlerini üretme gücüne sahip.
YAVRULARIN BABASININ KİM OLDUĞU DOĞDUKTAN SONRA BELLİ OLACAK
Dünyanın bir çok yerinde bu tarz haberleri nadir de olsa görmekteyiz. ABD’deki vatozun yavrularının babasının kim olduğu ise vatoz doğum yaptıktan sonra ortaya çıkıyor. Bilim insanları vatozun partegonez yöntemiyle anne olduğunu iddia ederken vatozun köpekbalığı ile çiftleşmiş olma ihtimali de olasılıklar arasında bulunuyor. Ne yazık ki gerçeği öğrenmek için 6 ay ila 2 yıl arasında bir süre beklememiz gerekiyor. Çünkü bir dişi vatoz yavrularını kucağına almak için o kadar süre hamilelik geçiriyor.
