Gündelik hayatta karşımıza, -izm ve -ist eki ile biten pek çok kelime çıkabiliyor. Bu kelimelerin bazılarının anlamlarını belki bilmiyor belki de karıştırıyoruz.
Bu eklerin ne anlam ifade ettiğini bir gözden geçirerek başlayacak olursak; felsefeyi, politik ideolojiyi, sanat akımını, bir yaklaşımın veya belirli topluluk isimlerinin sonuna gelen bir ek olan -izm ilk defa 17. yüzyılda modern anlamıyla Avrupa’da kullanılmıştır. -ist ile biten kelimeler ise genellikle kişilik özelliklerini, inançları ya da benimsenmiş fikirleri tanımlamak için kullanılır ve aslında Türkçemizde -çı, -çi ,-çu, -çü ekini karşılar.
Rasyonalist olmak usçu ya da daha bilinen anlamıyla akılcı, mantığıyla hareket eden insanlar için kullanılır. Rasyonalizm ise usçuluktur yani akılcılık olarak tanımlanır. Kısaca, -izm’ler akımın adını yaparken -ist’ler bir akımın izleyicisi olarak tanımlanabilir.
En çok kullanılan -izm’lere bakacak olursak;
Anarşizm: (Yöneticisiz) Toplumsal otoritenin, tahakkümün, erkin ve hiyerarşinin tüm biçimlerini bertaraf etmeyi savunan sosyal bir terimdir.
Ateizm: (Tanrıtanımaz) tanrının ya da tanrıların varlığına olan inancın yokluğudur.
Atletizm: Koşu, atlama, ağırlık kaldırma ve atma gibi tek başına yapılan, bireysel güce dayanan sporların genel adı.
Budizm: “Yeniden doğum” (reankarnasyon) ve karma inançlarını kabul eden dindir.
Darwinzm: Türlerin var oluşunu ve hayatın kaynağını, çeşitli şekilde anlatan diğer açıklamalar gibi, çeşitli varsayım ve ön kabullerden oluşan bir teoridir.
Deizm: (Yaradancılık) Din, peygamber veya vahiy aracı olmaksızın bireyin akıl ve gözlem yoluyla Tanrı’ya olan inancını esas alan bir felsefi görüştür.
Despotizm: (Zorbalık) Sıkıca birbirine bağlı bir grup tarafından veya bireysel olsun mutlak siyasi bir güç ile hükmeden tek bir idari otoriteye sahip hükûmet biçimidir.
Egoizm: (Bencillik) Bireyin kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmesi ile ilgilidir.
Egosantrizm: (Beniçincilik, benmerkezcilik) Her şeyi kendine dayandırmak, kendine bağlamak, kendine indirgemek.
Egotizm: benlikçilik) Kişinin kendisiyle ilgili olumlu görüşlerini sürdürme ve geliştirme dürtüsü.
Ekspansiyonizm: Sömürgecilik, yayılmacılık, emperyalizm, kolonyalizm
Eksperimantalizm: (Deneyselcilik) Bilginin varsayımsal olduğunu, gerçek bilginin ancak deneye dayanılarak elde edilebileceğini öne süren öğreti.
Emperyalizm: (Yayılmacılık) Bir devletin veya ulusun başka devlet veya uluslar üzerinde kendi çıkarları doğrultusunda etkide bulunmaya çalışmasıdır.
Erotizm: Eski Yunan mitolojisindeki aşk tanrısı Eros’tan türetilmiştir. Bireylerin cinsel yakınlaşmalarındaki sevgi şeklindeki aşkın görünümlerini kapsar.
Fanatizm: Yüksek sempati ve sevginin bir marka, kurum ya da topluma mal olmuş birey üzerinde yoğunlaşmasına denir.
Faşizm: İlk olarak İtalya’da Benito Mussolini tarafından oluşturulan, otoriter devlet üzerine kurulu radikal bir aşırı milliyetçi politik ideolojidir.
Feminizm: Kadınların haklarını tanıyarak bu hakların korunması amacıyla eşitsizliklerin ortadan kaldırılmasına yönelik muhtelif ideoloji.
Hedonizm: (Hazcılık) Yaşam amacının zevk almak ve mutluluktan ibaret olduğunu savunan dünya görüşü.
Hinduizm: Evrende var olan en yüksek varlığa kendisiyle birleşmenin nihai ve en yüksek hedef olarak addedildiği dünya ruhu Brahman’a inanılan din.
Hümanizm: (İnsancılık) İnsanın değerini vurgulayan ve rasyonalizm ile ampirizme odaklanan felsefi düşünce öğretisi.
İdealizm: (Ülkücülük) Genellikle varlığı düşünce ile tanımlayan öğretiler olarak bilinir. Buna göre düşünce varlığın birinci ögesi olarak savunulur.
İllüzyonizm: (Yanılsamacılık) Sihirbazlık, hokkabazlık
Kapitalizm: Üretim araçlarının özel mülkiyetine ve bunların kâr amacıyla işletilmesine dayanan bir ekonomik sistemdir.
Kemalizm: Türkiye Cumhuriyeti’nin Atatürk İlkeleri’ni esas alan kurucu ideolojisidir.
Komünizm: Üretim araçlarının ortak mülkiyeti üzerine kurulu sınıfsız, parasız ve kimi zaman devletsiz bir düzenin kurulmasını amaçlayan toplumsal bir ideoloji ve harekettir.
Kübizm: 20. yüzyılın başlarında Fransa’da doğmuş olan bir akımdır. Bu akım, görünen şeylerin yanı sıra görünmeyen şeylerin de sanat eserlerinde kullanılmasını hedefler
Liberalizm: (Serbestlik) Bireysel özgürlük üzerine kurulan bir siyasi felsefe veya dünya görüşüdür.
Materyalizm: (Maddecilik, özdekçilik) Her şeyin maddeden oluştuğunu ve bütün görüngülerin maddi etkileşimler sonucu oluştuğunu öne süren görüş.
Mazoşizm: (Mazohizm) Ruhsal ve fiziksel olarak kendisine acı çektirmekten haz duymaya denir.
Monarsizm: (Tekerkçilik) Bir hükümdarın üstün yetkilerle devlet başkanı olduğu yönetim biçimi olan monarşiyi savunan siyasal öğretidir.
Narsisizm: (Özseverlik) Kişinin kendi bedensel ve ruhsal benliğine karşı duyduğu hayranlık ve bağlılık.
Nasyonalizm: (Ulusçuluk) Bir ulusun ancak kendine ve kendi değerlerine dayanarak yaşayabileceğine inanan görüş.
Natüralizm: (Doğalcılık) Edebiyatta ve sanatta natüralizm, doğayı detayları ile olduğu gibi yansıtmayı öngören akımların genel adıdır.
Natürizm: (Doğacılık) Toplumun her haliyle doğaya dönmesini isteyen ve bunu savunan öğreti.
Optimizm: (İyimserlik) İyimser olma durumu, özelliği.
Otizm: (İçe yöneliklik) Kişinin etrafıyla sözel ve sözel olmayan şekilde uygun ilişki kuramaması şeklinde ifade edebileceğimiz gelişimsel bir bozukluktur.
Panteizm: (Tüm tanrıcılık) Her şeyi kapsayan içkin bir Tanrı’nın, Evren’in ya da doğanın Tanrı ile aynı olduğu görüşüdür.
Popülizm: (Halkçılık) Çoğunluğun beklentilerini karşılamak ve onların desteğini almak amacıyla hareket etme.
Postmodernizm: Modernizmin sonrası ve ötesi anlamında bir tanımlama olarak kullanılmaktadır ve modern düşünceye ve kültüre ait temel kavramdır.
Psikolojizm: (Ruh bilimcilik) felsefi problemlerin, ancak psikolojinin cevaplandırabileceği sorunlar olarak yorumlanmasını ifade etmek için kullanılan bir terimdir.
Rasyonalizm: (Usçuluk) Vitruvius’un prensiplerine göre gelişmiş bir mimarlık akımıdır.
Realizm: (Gerçekçilik) 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve Romantizme tepki olarak doğan edebiyat akımıdır.
Romantizm: (Coşumculuk) 1800 ve 1850 yılları arasında Avrupa’da edebiyatı, müziği, felsefeyi ve sanatı etkileyen entelektüel bir akımdır.
Sembolizm: (Simgecilik) Düşünceleri, kavramları anlatmakta simgeler kullanma yolu ya da eğilimi.
Sosyalizm: (Toplumculuk) Üretim vasıflarının ferdi olmaktan çıkarılıp kamuya mal edilmesi ve gelir düzenlenmesi esaslarına dayanan doktrin.
Spiritüalizm: (Tinselcilik) Evrenin gerçeğinin manevî nitelikte olduğunu, insan ve öteki varlıkların hepsinin fiziksel yapıdan ayrı ve bağımsız bir ruhî yapısı bulunduğunu ileri süren görüş.
Şamanizm: Varlığı tüm insanların tarihinde Erken Taş Devri’ne ve daha da geriye kadar kanıtlanabilen, inisiyasyon içeren bir vecd ve trans tekniği.
Terörizm: (Yıldırıcılık) Ölüm veya ciddi bedensel yaralanmaya neden olmak amacıyla yapılan sivillere ve devlete karşı suç eylemleri
Vandalizm: Bilerek ve isteyerek, kişiye ya da kamuya ait bir mala, araca ya da ürüne zarar verme eylemidir. Vejetalizm: Yalnız bitkisel gıda maddelerine yer veren beslenme rejimi.
Zoizm: Hayvanların yaşamına saygı duyma ya da hayvan güçlerine ve etkilerine inanç anlamına gelir.
