Ölüm, tüm kültürlerin ve toplumların karşılaştığı evrensel bir deneyimdir. Ölüm ritüelleri, her kültürün ölümü anlamlandırma ve bu kaçınılmaz yaşam olayını işleme şeklinin bir yansımasıdır. Farklı toplumlar, ölenin hatırasını yaşatmak ve ruhunu huzurlu bir şekilde uğurlamak için benzersiz ve çeşitli ritüeller geliştirmiştir. Bu ritüeller, aynı zamanda kültürel ve dini inançları, gelenekleri ve değerleri yansıtır.
Afrika kıtasında, ölüm toplumun hayatının önemli bir parçasını oluşturur ve bu nedenle cenaze törenleri genellikle toplumun tüm üyeleri tarafından paylaşılır. Bu törenler, genellikle müzik, dans ve geleneksel kostümlerle dolu renkli ve coşkulu etkinlikler haline gelir. Ölenin yaşamı ve hatırasının anıldığı bu etkinlikler, aynı zamanda toplumun dayanışmasını ve birlik duygusunu pekiştirir.
ÖLÜLERLE DANS
Örneğin Madagaskar’da Famadihana adı verilen ve “ölülerle dans etmek” anlamına gelen ölü gömme geleneğinde halk, birkaç yılda bir ölülerin mezarlarını açıp onlara yeni kefenlerini giydirir. Sonrasında ölüyü başlarının üstüne alıp müzik çalarak dans ederler. Bu ritüeli, ölünün bedeninin çürümesini hızlandırmak ve ölen kişinin ruhunun öbür dünyaya daha hızlı gitmesini istedikleri için yaparlar. Bölgede 17. yüzyıldan beri yapılan bu ritüel, kefen masrafından ötürü günümüzde eski popülerliğini yitirmiş durumda ancak çoğu insan bu ritüeli aileyi bir araya toplayan bir aracı olarak gördüğü için devam ettiriyor.
FANTEZİ TABUTLAR
Gana da ise insanlar hayatlarını temsil eden şekilde bir tabut ile gömülmek istiyorlar. Örneğin pilotlar uçak, balıkçılar balık ve iş insanları lüks araba şeklinde tabutları tercih ediyor. Hatta ülkede bu bir sektör hâline bile gelmiş. Öncü şirketlerden birinin kurucusu olan Paa Joe, 1976’dan beri özel tasarım tabut yapıyor.
Papua Yeni Gine’de yaşayan Dani halkının kadınları ise sevdikleri bir akrabası hayatını kaybettiğinde parmağının üstünü kesiyordu. Bu ritüel ile, ölen kişinin ruhunu tatmin ettiklerine hem de ölümü kendilerinden uzaklaştırdıklarına inanıyordu. Fakat bu uygulama daha sonra devlet tarafından yasaklandı.
Hindistan’da, ölüm ritüelleri Hindu dini inançları ve kültürel geleneklerle şekillenir. Hindu inançlarına göre, ölüm bir dönüşüm sürecinin ve reenkarnasyonun bir parçasıdır. Cenaze törenleri genellikle yakma ritüeliyle sona erer ve ölenin külleri bir nehir veya kutsal suya serilir. Bu ritüel, ölenin ruhunun ölümden sonraki yaşama geçişini sağlamak için kritik öneme sahiptir.
Mesela Varanasi kentindeki bir ritüele göre halk, ölüleri onurlandırmak için onları renkli kefenlere sarar. Kırmızı saflığı temsil ederken, bilgeliği sarı temsil eder.
Asya kıtasında da oldukça ilginç ölüm ritüelleri vardır; örneğin Tibet’te sevdiklerinin ruhlarını cennete göndermeleri gerektiğine inanan Budistler arasında gökyüzü cenaze töreni yaygın. Bu ritüele göre ölen insanların bedenleri genellikle yırtıcı kuşlar yesin diye herhangi bir dağın zirvesine bırakılır. Halkın bunu yapmasının sebebi vücudun artık boş bir çuval olarak görülmesi ve ortadan kaldırılmak istenmesidir. Bu sayede ruhun bedenden ayrılmasına izin verirler ve açlık çeken hayvanlara da yiyecek sağlarlar. Böylelikle yaşam döngüsüne katkıları olduğunu düşünürler.
SARKIT MEZARLAR
Filipinler’de ilginç ölüm ritüellerine sahip bir diğer ülke… Ülkede yaşayan Tinguian halkı sevdikleri öldüğünde onlara en güzel kıyafetlerini giydiriyor, bir sandalyeye oturtuyor ve yanan bir sigarayı dudaklarının arasına koyuyor. Cebuano halkı ise cenazelere katılan çocuklara hayalet görmesin diye kırmızı elbiseler giydiriyor.
Sagada bölgesinde ise ölüleri tabuta koyup kayalıklardan sarkıtıyorlar. Bu sayede ölülerin ruhlarının cennete bir adım daha yaklaştırdıklarına inanıyorlar. Cavite bölgesinde ise insanlar ölmeden bir ağaç belirleyerek kendilerini yatay şekilde gömebilecekleri kovuklar hazırlıyorlar.
Kuzey Filipinler’deki Apayolar ise ölen kişinin bedenini hasıra sarıyor ve ailesindeki erkekler onu omuzunda taşıyor. Ardından hasırın içerisine ölen kişinin kendisini öbür dünyada korumasına yardımcı olabilecek kalkan ve mızrak gibi eşyaları tabutun içine yerleştiriyorlar ve ölüyü sonrasında evinin mutfağının altına gömüyorlar.
CENAZEDE STRİPTİZCİ
Tayvan’da ise cenaze törenlerinin kalabalık olması ve yas ortamı olmamasına dikkat ediliyor. Bu nedenle insanların dikkatini çekmek için bazı aileler striptizci bile kiralayabiliyor, ayrıca açık büfe yemekler hazırlıyor.
Güney Kore halkı ise hayatını kaybeden kişinin bedenini yaktıktan sonra küllerini boncuk hâline getiriyorlar ve bu boncukları dekoratif ev eşyası olarak kullanıyorlar. Böylece sevdiklerinin hatırasını sonsuza dek yaşatıyorlar.
Orta Pasifik’te de ölüm ritüelleri bir o kadar dikkat çekici… Bölgede yer alan Kiribati Cumhuriyeti’nde gömüldükten birkaç ay sonra kafatası mezardan çıkarılıyor. Ölen kişinin yakınları bu kafatasını cilalayıp, evinde sergiliyor.
Kuzey Amerika’daki Haida kabilesi üyeleri ise bir şefin veya şamanın ölümünde özel bir ritüel gerçekleştiriyor. Ölü kişinin bedeni sopalarla ezilip, özel dekore edilmiş bir kutuya konuluyor. Bu kutu sonrasında ölen kişinin evinin önündeki totem direğine yerleştiriliyor.
Batı kültüründe, cenaze törenleri genellikle daha resmi ve duygusal bir şekilde gerçekleştirilir. Törenler genellikle bir kilise veya ibadethanede düzenlenir ve ölenin yaşamı boyunca yaptığı katkıları ve başarıları anılır. Katılımcılar, genellikle siyah giyinir ve ölenin hayatını anmak ve ona olan sevgi ve saygılarını ifade etmek için bir araya gelirler.
BANDODAN CAZ ŞÖLENİ
Amerika Birleşik Devletleri’ndeki New Orleans’ta ise cenazelerde büyük bir bando grubu önce hüzünlü melodiler çalıyor, daha sonrasında ise caz ve blues şarkıları eşliğinde gömüyorlar.
Yahudiler ise bir yakınlarının kaybında acılarının göstergesi olarak kıyafetlerinin bir parçasını yırtıyorlar.
Dünya genelindeki ölüm ritüelleri, her kültürün ölümle başa çıkma ve kayıplarıyla yüzleşme şekillerini yansıtır. Her kültürün benzersiz ritüelleri ve inançları olsa da, temel amaçları ölenin hatırasını yaşatmak ve ruhunu huzura kavuşturmaktır. Bu ritüeller, insanlığın ortak deneyimlerini paylaşma ve kültürel çeşitliliği kutlama fırsatı sunar…
