Kırmızı et ve tavuk eti derken şimdi de deniz olmadan laboratuvarda deniz ürünleri yetiştirilecek. İlk olarak Hollandalı farmakolog Mark Post, 2013 yılında kültür etine ilişkin konseptin kanıtını sunan kişi oldu. Dünya çapında birçok şirketin şu anda tavuk, domuz eti, kuzu eti, sığır eti ve balık da dahil olmak üzere hücrelerden laboratuvarda yetiştirilen et geliştirme üzerinde çalıştığı biliniyor.
Deniz olmadan üretilen balık eti, balıktan belirli hücrelerin izole edilmesi ve bunların, hayvansal bileşenler içermeyen ortamlar kullanılarak laboratuvar ortamında yetiştirilmesiyle üretilir. Nihai ürünün ‘gerçek’ balık etinin lezzetini, dokusunu ve besin özelliklerini taklit etmesi bekleniyor.
LABORATUVARDA BALIK ETİ YETİŞTİRMENİN AMACI NE?
Deniz ürünlerine yönelik giderek artan talebi karşılaması ve yabani kaynaklar üzerindeki aşırı baskıyı azaltması beklenen, ticari olarak uygun laboratuvarda yetiştirilen balık etinin geliştirilmesi konusunda birçok ülkede deneyler devam ediyor. Aşırı ve kontrolsüz avlanma belirli türlerin popülasyonlarında azalmalara neden oldu ve bu da birçok bölgedeki deniz ekosistemlerinin tamamını etkiledi.
Teorik olarak laboratuvarda yetiştirilen balık eti, gıda güvenliği ve çevresel faydalar sağlama açısından önemli bir potansiyele sahip olmakla birlikte geleneksel balıkçılığın yükünü hafifletmenin yanı sıra, antibiyotiklerden ve çevre kirliliğinden arınmış olacak ve kirlenmiş okyanuslardaki mikroplastikler veya ağır metallerle hiçbir teması olmayacak.
HANGİ ÜLKELER LABORATUVARDA BALIK ETİ YETİŞTİRİYOR?
Laboratuvarda yetiştirilen balık etinin büyük ölçekli ticari üretimine muhtemelen birkaç yıl daha var ancak bazı ülkeler bu öncü teknolojide büyük ilerlemeler kaydetti. Önde giden ülkelerin başında İsrail gelirken İsrail’i Singapur, ABD ve Çin izliyor.
Bu ayın başlarında İsrail merkezli Forsea Foods, laboratuarda yetiştirilen tatlı su yılan balığı etini başarıyla üretti ve bu eti önümüzdeki birkaç yıl içinde pazarlarda satışa sunmayı umuyor. Geçtiğimiz yıl İsrailli Steakholder Foods, Singapur merkezli Umami Meats ile birlikte laboratuvarda yetiştirilen hayvan hücrelerini kullanarak ilk pişirmeye hazır balık filetosunu 3D olarak bastığını söyledi.
SATIŞI YAPILIYOR MU?
Haziran 2023’te ABD Tarım Bakanlığı, ülkede laboratuvarda yetiştirilen tavuk etinin satışına izin verdi. Kaliforniya merkezli iki şirket olan Good Meat ve Upside Foods‘a, restoranlara ve süpermarketlere laboratuvarda yetiştirilen tavuk eti tedarik etme izni verildi.
TÜRKİYE’DE YAPAY ET ÜRETİMİ YAPILIYOR MU?
Türk sofralarının başrolü kırmızı et için yapay sıfatı duyanlara garip gelse de dünyada ve Türkiye’de üretim için harekete geçildi. Türkiye’den de Ankara Üniversitesi Kök Hücre Enstitüsü Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Can Akçalı ve ekibi, şu anda oldukça pahalı olan kök hücreden et üretiminin mali açıdan karşılanabilir hale gelmesi için yaptığı çalışmalarda belli bir noktaya geldi. Akçalı, “Geliştirdiğimiz tekniği korumak amacıyla Amerika Birleşik Devletleri’nde patent başvurusunda bulunduk.” dedi.
YAPAY ET HELAL MİDİR?
Et konusunda fıkıhta iki temel kıstas var; kültürlenecek kök hücrelerin, eti helal ve İslami usullere göre kesilmiş hayvanlardan alınması ve bu hücrelerin gelişimi için kullanılacak besi yeri ortamının helal kriterlerine uygunluğunun karşılanmasıdır. Bu konuda yapay etin ne şartlarda üretileceği büyük önem taşıyor. Son günlerde sosyal medyada yayılan “Din işleri Yüksek Kurulu yapay et için ‘caizdir’ fetvası verdi.” iddialarına ise diyanetten net bir cevap geldi. Diyanet, Din İşleri Yüksek Kurulu’nun “yapay etin” caiz olduğuna yönelik fetvasının bulunmadığını açıkladı.
